Het hoofd van de Verenigde Naties was van 20 tot 22 maart in Brussel voor een reeks ontmoetingen met staatshoofden en regeringsleiders, vertegenwoordigers van de Europese Unie (EU) en Belgische ministers ter gelegenheid van de top van de Europese Raad op 21 en 22 maart.
Op de agenda, zoals gedefinieerd door de Europese Raad: steun aan Oekraïne in het licht van de Russische agressie-, veiligheids- en defensieoorlog, de huidige situatie in het Midden-Oosten, uitbreiding, internationale betrekkingen, migratie, landbouw.
De dag voordien, in een gezamenlijke persverklaring met Guterres op 20 maart benadrukte Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, dat de huidige crises, “of het nu gaat om Oekraïne of Gaza, Soedan of Haïti […] de samenwerking tussen de Europese Unie en de Verenigde Naties belangrijker dan ooit tevoren maakt.” Over het Israëlisch-Palestijnse conflict zei ze: “Gaza wordt geconfronteerd met hongersnood. Dat is onaanvaardbaar. Het is van cruciaal belang om nu snel overeenstemming te bereiken over een staakt-het-vuren.”
VN-chef: “We moeten nu handelen” in Gaza
“We ontmoeten elkaar op een bijzonder donker moment waarop de rol van Europa op het wereldtoneel belangrijker is dan ooit”, zei de Secretaris-Generaal van de VN. “In Oekraïne veroorzaakt de grootschalige invasie van Rusland al twee jaar vreselijk lijden, waardoor de internationale spanningen zijn aangewakkerd en het internationaal recht en het VN-Handvest worden ondermijnd.”
De VN-chef riep opnieuw op tot “rechtvaardige vrede – en dat betekent het respect van de soevereiniteit, de onafhankelijkheid, de eenheid en de territoriale integriteit van Oekraïne, binnen zijn internationaal erkende grenzen.”
Over de oorlog in Gaza herhaalde Guterres: “Niets rechtvaardigt de weerzinwekkende daden van Hamas op 7 oktober, en niets rechtvaardigt de collectieve bestraffing van het Palestijnse volk. Tegenwoordig lijdt meer dan de helft van de bevolking – ruim een miljoen mensen – aan catastrofale honger, volgens een wetenschappelijke classificatie die onlangs is gepubliceerd. En dus moeten we nu actie ondernemen voordat het te laat is.”
Hervorming van internationale systemen
In beide crises, zo herinnerde hij zich, “is de Europese Unie onze standvastige bondgenoot om aan te dringen op oplossingen die overeenstemmen met het VN-Handvest en het internationaal recht. Naast deze oorlogen regeren wantrouwen en verdeeldheid de dag. De ongelijkheid neemt toe. De klimaatverandering richt grote schade aan. En internationale systemen zijn eenvoudigweg niet opgewassen tegen deze taak. Van de Veiligheidsraad tot de internationale financiële architectuur: we moeten internationale instellingen transformeren zodat ze kunnen reageren op de uitdagingen van onze tijd en resultaten kunnen boeken voor iedereen – inclusief de meest kwetsbaren. Naast deze oorlogen, voeren wantrouwen en verdeeldheid de boventoon. De ongelijkheid groeit.”
“Multilateralisme en solidariteit zitten in het DNA van de Europese Unie. En velen beschouwen de EU als een leidende kracht in de wereld. We moeten samenwerken om de wapens het zwijgen op te leggen.”
Op 20 maart ontmoette de Secretaris-Generaal Jutta Urpilainen, de Europese Commissaris voor Internationale Partnerschappen en de Belgische ministers Hadja Lahbib (Buitenlandse Zaken) en Caroline Gennez (Ontwikkelingssamenwerking). Hij sprak ook met Roberta Metsola, de voorzitter van het Europees Parlement, op 21 maart.
Een ‘chaotische wereld’ waar straffeloosheid heerst
Bij de opening van de top op 21 maart onderstreepte Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad, in een gezamenlijke persconferentie met de Secretaris-Generaal dat “de Europese Unie en de Verenigde Naties dezelfde droom en dezelfde ambities delen, voor een wereld gebaseerd op samenwerking, wederzijds respect en fundamentele waarden”. Hij bedankte het hoofd van de VN voor zijn ‘leiderschap’, vooral in de aanloop naar de Top van de Toekomst.
António Guterres sprak over onze ‘chaotische wereld’ waarin sprake is van een ‘situatie van straffeloosheid waarin elk land of elke gewapende groep denkt dat het kan doen wat het wil, omdat er geen verantwoording is’.
Fundamentele principes herbevestigen, zonder “dubbele standaarden”
Op basis van de beginselen vastgelegd in het Handvest van de Verenigde Naties, het internationaal recht, de Conventies van Genève en het internationaal humanitair recht, en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, herhaalde de Secretaris-Generaal zijn oproep tot “vrede” in Oekraïne en een “staakt-het-vuren” in Gaza. “Terwijl we de aanvallen van 7 oktober en andere schendingen van het internationaal humanitair recht door Hamas veroordeelden, veroordeelden we ook het feit dat we getuige zijn van burgerslachtoffers in Gaza, een aantal ongezien in mijn tijd als Secretaris-Generaal.”
“Het basisprincipe van het internationaal humanitair recht is de bescherming van burgers. We moeten die principes in Oekraïne en Gaza hooghouden, zonder met twee maten te meten.”
Verdergaand op het thema van internationaal bestuur verklaarde de Secretaris-Generaal dat “we de wereld ertoe moeten aanzetten geleidelijk over te gaan naar een vorm van multipolariteit met sterke multilaterale instellingen.” Volgens hem is er “maar één fundamentele manier is om een multipolaire wereld te hebben. Dat is met het leiderschap van een sterke en verenigde Europese Unie.”
Hij sloot af met een oproep aan de EU om “een heel actieve rol te spelen in de existentiële kwesties die de wereld van vandaag bedreigen: klimaatverandering, de ongecontroleerde ontwikkeling van artificiële intelligentie en de diepe ongelijkheden waarmee we worden geconfronteerd.”
De EU roept voor het eerst met één stem op tot een staakt-het-vuren in Gaza
Op 21 maart, aan het einde van hun eerste dag op de bijeenkomst van de Europese Raad, riepen de Europese leiders voor het eerst met één stem op tot een “onmiddellijke humanitaire pauze die moet leiden tot een duurzaam staakt-het-vuren” in Gaza, evenals de onvoorwaardelijke vrijlating van alle gijzelaars en toegang tot humanitaire hulp.
De EU-leiders uitten hun “diepe bezorgdheid over de catastrofale humanitaire situatie in Gaza en de onevenredige gevolgen ervan voor kinderen, evenals over het dreigende risico op hongersnood veroorzaakt door onvoldoende hulp.”
Ze drongen er ook bij Israël op aan om geen grootschalig grondoffensief te lanceren tegen Rafah, een stad in het zuiden van de Gazastrook.
Op dezelfde dag, 21 maart, stelden de Verenigde Staten een resolutie aan de Veiligheidsraad voor met een oproep tot een staakt-het-vuren en tot een overeenkomst tussen Israël en Hamas over de gijzelaars.
Op de laatste dag van zijn bezoek aan Brussel bracht de Secretaris-generaal een bezoek aan het Regionaal Informatiecentrum van de Verenigde Naties (UNRIC), dat zijn twintigste verjaardag viert. Daar nam hij een minuut stilte in acht als eerbetoon aan de slachtoffers van conflicten en stak hij een kaars aan als oproep voor vrede.
Extra informatie
- Gezamenlijke persontmoeting van de Secretaris-Generaal met de voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel – 21 maart 2024 (Verenigde Naties)
- Opmerkingen van voorzitter Charles Michel vóór de bijeenkomst van de Europese Raad – 21 maart 2024 (Europese Raad)
- Persontmoeting van de Secretaris-Generaal met de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen – 20 maart 2024 (Verenigde Naties)
- Persverklaring van voorzitter von der Leyen met VN-Secretaris-Generaal Guterres – 20 maart 2024 (Europese Commissie)
- Humanitaire hulp voor Gaza: Kaag zoekt steun van Europese Unie