Toen Rusland Oekraïne aanviel in februari 2022, had Alina Kokhanko geen idee dat ze een maand later in België zou belanden. Deze jonge moeder, toen 32 jaar oud, woonde en werkte als marketingadviseur in haar geboortestad Kyiv.
“Ik besefte dat de situatie erg gevaarlijk was toen alle bruggen rond Kyiv geblokkeerd waren en vernietigd konden worden”, herinnert ze zich. “Ik besloot om met mijn familie te verhuizen. Mijn vader, moeder, dochter, oom en tante, zes mensen stapten in mijn auto en ik reed naar de grens met Roemenië”.
Ze verbleven 10 dagen in een klein dorpje, maar ook dat was geen veilige plek. Ze besloten om “naar Europa te gaan”. Maar waar precies? Alina Kokhanko zocht contact met haar vrienden en kennissen via internet, op de sociale netwerken, en vroeg om tips. Ze wilde een verblijf organiseren dat slechts, dacht ze toen, een maand of twee zou duren. Een Oekraïense dame die ze in 2014 slechts één keer had ontmoet, raadde haar aan om naar België te komen.
Aankomst in Brussel
Zoals de meeste Oekraïense vluchtelingen kwam de familie Kokhanko door pure improvisatie in Brussel terecht. Het kostte Alina zes maanden om “toevallig” een flat te vinden in Etterbeek, omdat huisbazen Oekraïense vluchtelingen niet graag verwelkomden.
Alina Kokhanko begon al snel vrijwilligerswerk te doen in het treinstation Brussel-Zuid om Oekraïners te helpen die met de trein aankwamen. “De overheid was er niet, iedereen was een beetje bevroren”, herinnert ze zich. Veel Belgische burgers, Oekraïners, Roemenen en anderen boden zich als vrijwilligers aan in een golf van solidariteit.
Ze verstrekte in het station warme maaltijden en begeleidde gezinnen – vooral vrouwen en kinderen – over hoe ze als vluchteling tijdelijke bescherming konden krijgen. “Er waren veel Belgische gezinnen die vluchtelingen onderdak boden in Brussel-Zuid”. De situatie, zo chaotisch als ze leek, vereiste een snelle organisatie vanaf het terrein.
Een heel gebouw voor een nieuw centrum voor Oekraïense vluchtelingen in Brussel
Niet lang daarna, in juni 2022, werd Alina voorzitter van het Ukrainian Voices Refugee Committee (UVRC), dat werd opgericht met de steun van UNHCR, de VN-vluchtelingenorganisatie. Het Comité dat ondertussen een vereniging is geworden, vertegenwoordigt de Oekraïense gemeenschap in gesprekken met de lokale overheden en maakt deel uit van het Umbrella Refugee Committee, dat werd opgericht om gemeenschappen per nationaliteit bijeen te brengen.
Als onderdeel van een groter initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest om vluchtelingen te betrekken bij het besluitvormings- en probleemoplossingsproces, werkt ze met een ambtenarencontract als verbindingspersoon tussen de administratie en haar gemeenschap.
Zo nam Alina op 9 februari 2024 deel aan de opening van een nieuw centrum voor Oekraïense vluchtelingen op de Wetstraat, een gebouw van 8 verdiepingen in de Europese wijk.
Op de openingsdag speelde er een orkest, werden er folders in het Oekraïens uitgedeeld en toespraken gehouden in het Oekraïens of vertaald, terwijl kinderen speelden en rondrenden.
Bij de ingang van het centrum, dat in de eerste plaats een “veilige plek” moet zijn, zijn Oekraïense poppen met bloemen in hun haar achter glazen ramen geplaatst. Het gebouw, een voormalig eigendom van de Vlaamse Christen-Democratische (CD&V) partij, is een centraal punt geworden waar zo’n 200 tot 250 vluchtelingen van alle leeftijden dagelijks samenkomen om ideeën uit te wisselen, te praten, hun kinderen mee te nemen, taallessen te volgen en toegang te krijgen tot verschillende vormen van ondersteuning.
Verschillende verdiepingen voor vrouwen, kinderen, lessen en gezondheidsondersteuning
Elke verdieping heeft een specifieke functie. Op het gelijkvloers bevindt zich een “vrouwenruimte” met een kapper, coachingsessies en geestelijke gezondheidszorg – “vooral voor vrouwen die alleen zijn en hun man al twee jaar niet hebben gezien”, benadrukt Alina.
De derde verdieping is gewijd aan kinderen, met kunstlessen en speelruimtes. Op de vierde verdieping worden informatiesessies gegeven door verschillende NGO’s die zich bezighouden met integratie, zoals Actiris of de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB).
De vijfde en zesde verdieping zijn ingericht als klaslokalen voor taallessen, de zevende verdieping wordt ingenomen door gezondheids-, sociale beschermings- en oriëntatiediensten en de achtste verdieping door de kantoren van het centrum. Er zijn privéconsultaties mogelijk rond geestelijke gezondheid voor kinderen en volwassenen en er worden groepen georganiseerd voor ouders over hoe te integreren en een nieuw leven op te bouwen in een ander land.
Verder geven het Huis van het Nederlands, Proforal en 12 gepensioneerden van de Europese Commissie Franse, Engelse en Nederlandse taalcursussen. Niet minder dan 19 verschillende lessen trekken elke dag gemiddeld 12-15 mensen per sessie. Elke maand organiseert het centrum drie tot vier verschillende informatiesessies, die worden bijgewoond door 80 tot 100 mensen, vaak nieuwkomers.
Zij behoren tot de 66.332 Oekraïense vluchtelingen en 695 Oekraïense asielzoekers die UNHCR in 2023 voor heel België registreerde. Oekraïners vormen zo sinds midden 2023 de grootste vluchtelingengemeenschap in België – niet te verwarren met migranten, vóór 20.800 Syriërs, ongeveer 15.800 Afghanen, 8900 Palestijnen en andere nationaliteiten waaronder, Eritrea, Türkiye, Burundi en Guinee.
Brussel en UNHCR werken voor vluchtelingen met vluchtelingen
“Het centrum is niet zomaar een gebouw, het is een symbool van onze eenheid en trots als Oekraïners die in Brussel wonen”, zegt Alina Kokhanko. Met de steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en UNHCR effent dit project de weg voor een nieuwe visie en methode om met vluchtelingen in Europa om te gaan.
“Alina heeft het talent om het project vooruit te stuwen en zich tegelijkertijd aan te passen aan de noden van alle vluchtelingengemeenschappen”, zegt Alphonse Munyaneza, UNHCR’s Senior Community-Based Protection Officer.
Zij is een van de zeven Oekraïense vluchtelingen Single Point of Contact (SPOC) die werken als brug tussen de Belgische overheid, NGO’s en de gemeenschap op het gebied van gezondheid, sociale bescherming, huisvesting, werk, onderwijs en informatie.
Geen dakloze Oekraïners in de straten van Brussel
“Geen beslissing over vluchtelingen zonder vluchtelingen in de zaal”: dit is het motto en het beleid van zowel het Gewest als UNHCR. “Vluchtelingen kunnen verantwoordelijkheid nemen voor hun leven, met UNHCR als gids voor juridische zaken en NGO’s als partners”, voegt Alina Kokhanko toe.
Toen de crisis in Oekraïne uitbrak, was de impact op de zoektocht naar oplossingen enorm. Dankzij nauwe samenwerking tussen de lokale overheden, UNHCR en het Ukrainian Voices Refugee Committee konden concrete resultaten geboekt worden. Negen hotels en vier “grote gebouwen” werden verhuurd en beheerd door de gemeenschap in Oudergem, Anderlecht, Molenbeek en Schaarbeek om onderdak aan vluchtelingen te bieden.
Integratie, in plaats van slachtofferschap, staat centraal. “In de Brusselse regio hebben al meer dan 1500 Oekraïners beslist om hun eigen zaak op te starten, meestal bakkerijen, schoonheidssalons en logistieke diensten”, zegt Alina Kokhanko.
Vandaag leven er geen Oekraïners meer op straat in Brussel, ondanks een aanhoudende “asielcrisis”.
De “community-based protection” benadering van UNHCR
Aan het begin van de Oekraïense crisis heeft de regionale regering nauw samengewerkt met UNHCR en ingestemd met de implementatie van gemeenschapsgerichte bescherming (CBP). “Die pragmatische visie is opgenomen in het wereldwijde mandaat van UNHCR en wordt voornamelijk toegepast in Sub-Saharaans Afrika, Azië en Latijns-Amerika”, legt Alphonse Munyaneza uit. “In Brussel is het voor het eerst op deze schaal in Europa geïmplementeerd”.
Het partnerschap tussen de VN, de lokale overheid en de vluchtelingen zou een “schoolvoorbeeld” kunnen worden. UNHCR verklaarde in november 2023 immers dat “de snelheid waarmee België en zijn bevolking erin slaagden om meer dan 70.000 vluchtelingen uit Oekraïne onderdak te bieden, toont aan wat er met zo’n grote en hartverwarmende daadkracht kan worden gedaan. UNHCR is hoopvol dat de ongekende solidariteit en goede praktijken in deze context kunnen leiden tot positieve verandering voor alle vluchtelingen”.
Meer info