De 7.000 talen die we als mensheid spreken, vertegenwoordigen een veelheid aan unieke wereldbeelden. Meertaligheid draagt bij aan de ontwikkeling van inclusieve samenlevingen met meerdere culturen en kennissystemen die naast elkaar bestaan. Elk jaar, op 21 februari, vieren we de Internationale dag van de moedertaal en dit jaar staat meertalig onderwijs centraal. UNRIC sprak met Prof. Esli Struys van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) over verschillende aspecten van tweetalige en meertalige opvoeding en onderwijs.
What zijn de grootste voordelen van tweetaligheid?
Prof. dr. Esli STRUYS (E.S.): Hier zijn zes voordelen. Het eerste is sociaal-communicatief: wanneer je met meer mensen in hun taal kunt communiceren, heb je meer communicatiemogelijkheden. Het tweede is emotioneel. Mensen geven er de voorkeur aan om hun emoties te uiten in hun moedertaal, of de taal die ze het beste kennen. Als je met anderen in hun taal kunt communiceren, krijg je misschien een meer emotionele band met hen. Het derde voordeel is cultureel: er gaat een nieuwe wereld van mogelijkheden open op het gebied van cultuur, zoals het lezen van boeken of toneelstukken in originele talen. Het vierde is metalinguïstisch. Tweetaligen hebben een betere kennis van hoe taal werkt. Ze kunnen verschillende taalsystemen vergelijken. Ze weten dat er meerdere manieren zijn om concepten aan te duiden en zinnen te construeren. Het vijfde voordeel is cognitief, omdat elke taal de wereld beschrijft en informatie anders verwerkt. Tweetaligen hebben vaak een minder uitgebreide woordenschat in elke taal, maar ze hebben wel een uitgebreidere conceptuele woordenschat. Ze hebben meer concepten die ze kunnen beschrijven in de talen die ze kennen. Het laatste voordeel is neurologisch. Tweetaligen hebben de neiging om extra of andere hersengebieden te gebruiken dan eentaligen. Het kan zijn dat hun hersenen op de een of andere manier meer getraind zijn omdat ze deze extra gebieden gebruiken. Dit kan een voordeel zijn op latere leeftijd, die we cognitieve reserve noemen. Het is een beschermende buffer tegen sommige ziekten die de ontwikkeling van de hersenen beïnvloeden, zoals de ziekte van Alzheimer of dementie.
Wanneer kinderen kennis maken met twee talen tegelijk, hoe beïnvloedt dit dan hun ontwikkeling? Brengt tweetalig zijn cognitieve voordelen met zich mee?
E.S.: Kinderen die met twee talen tegelijkertijd kennismaken bereiken belangrijke mijlpalen in de taalontwikkeling in hetzelfde tempo als eentalige kinderen. Bijvoorbeeld, woorden combineren op ongeveer anderhalf jaar, twee jaar. Tweetalige kinderen bereiken die mijlpalen op dezelfde leeftijd, maar niet altijd voor beide talen. Tweetaligheid leidt niet tot ontwikkelingsachterstand, maar het kan zijn dat de ontwikkeling in een van de talen wat trager verloopt. Het is heel goed mogelijk dat een kind aan twee talen tegelijk wordt blootgesteld en deze talen vlot ontwikkelt, zelfs op zeer jonge leeftijd. Cognitieve voordelen hebben gaat niet alleen over tweetalig zijn. Het gaat ook over de maatschappij waarin je tweetalig wordt en de mogelijkheden om tweetalige gesprekken aan te gaan. Some mensen zijn bedreven in het schakelen tussen talen, terwijl anderen dat niet zijn. Sommige samenlevingen hebben een rijk tweetalig onderwijssysteem, andere niet.
Is het mogelijk om echt tweetalig te zijn, of zal één taal dominanter zijn?
E.S.: Ik heb in Brussel onderzoek gedaan met tweetalige kinderen, onder hen één kind van zeven, dat Frans sprak met haar vader en Nederlands met haar moeder. Ik voerde een woordherkenningstaak uit en kon in milliseconden dezelfde responstijd in beide talen zien. Ze was een perfect uitgebalanceerde tweetalige. Dat is een extreem voorbeeld. Meestal zal er een taal zijn waarin deze kinderen sneller zijn. Dat proces is heel dynamisch, maar het is mogelijk om op een bepaald moment in je leven een perfect uitgebalanceerde tweetalige te zijn, als er voldoende blootstelling is aan beide talen, zoals via een tweetalige school. Anders wordt de schooltaal of de taal die dominant is in de samenleving sterker.
Hoe waar is de bewering dat we verschillende persoonlijkheden hebben als we verschillende talen spreken?
E.S.: We moeten voorzichtig zijn met het gebruik van het woord persoonlijkheid, omdat dat tot op zekere hoogte vastligt. Er zijn wel enkele verschillen in hoe we emoties uitdrukken, dat wordt het vreemdetaaleffect genoemd. Het betekent een grotere emotionele afstand in een vreemde taal. Dat kan worden getest door mensen voor ethische dilemma’s te stellen. We merkten dat mensen andere beslissingen konden nemen – rationelere beslissingen in een vreemde taal dan in hun moedertaal. Ze hebben de neiging om meer emotionele of niet-rationele beslissingen te nemen in een moedertaal omdat emoties verbonden zijn met de moedertaal. Als je wordt ondergedompeld in een gemeenschap in je tweede taal, kun je een emotionele gehechtheid aan die taal ontwikkelen, of, als je verliefd wordt op iemand die die taal spreekt. Het kan dus inderdaad zijn dat mensen zich op een iets andere manier gedragen als ze een andere taal spreken.
Bijvoorbeeld in België, voeden veel gezinnen hun kinderen niet op in twee, maar in drie of zelfs vier talen. Heb je nog tips voor ze?
E.S.: In de wetenschappelijke literatuur is er een minimumdrempel voor tweetaligheid. Je moet minstens 20% blootstelling aan een taal hebben om ze goed te ontwikkelen, wat maximaal vijf talen betekent. In Brussel hebben we Nederlands en Frans en tot op zekere hoogte Engels. Als de taal niet wordt ondersteund op school, is het belangrijk om ze zoveel mogelijk thuis te gebruiken, omdat dat de enige plaats kan zijn waar het kind wordt blootgesteld. Sprekers hoeven niet inheems te zijn; ze kunnen ook zeer bekwame tweedetaalsprekers zijn, die het kind kunnen blootstellen aan een rijke woordenschat. In Brussel zijn er veel taalgemeenschappen, en sommigen ontmoeten elkaar in culturele centra, religieuze plaatsen of sportclubs. Ook hier wordt vaak aanvullend onderwijs aangeboden, dat is een heel goede ondersteuning voor een kind om systematischer geletterdheid te ontwikkelen.
Esli Struys is voltijds universitair hoofddocent toegepaste taalkunde aan de Vrije Universiteit Brussel. Zijn onderzoeksinteresses omvatten meertaligheid en cognitie, meertalige ontwikkeling en onderwijs, tweedetaalverwerving en tolkstudies.
Meer informatie:
Waarom leren kinderen moeitelozer talen dan volwassenen?