Opinie: het effect van Covid-19 op de gezondheid, rechten en vrijheden van vrouwen

Vietnamese vrouw op markt
Foto: Unsplash, Olga Vel

Opiniestuk van VN-Secretaris-Generaal António Guterres

Eerste bevindingen geven aan dat het COVID-19 virus een groter rechtstreeks gezondheidsrisico vormt voor mannen, en vooral oudere mannen. Maar de pandemie brengt allerlei soorten ongelijkheden aan het licht en maakt ze groter, zoals die tussen mannen en vrouwen. Op lange termijn kan het effect hiervan op de gezondheid, rechten en vrijheden van vrouwen ons allemaal schaden.

Vrouwen lijden nu al onder de dodelijke impact van lockdowns en quarantaines. De maatregelen zijn essentieel – maar ze vergroten het risico op geweld tegen vrouwen die opgesloten zitten met partners die hier misbruik van maken. De afgelopen weken is er wereldwijd een alarmerende toename van huiselijk geweld opgetekend; de grootste hulporganisatie in het Verenigd Koninkrijk meldde een toename van 700 procent in het aantal oproepen. Tegelijkertijd krijgen ondersteunende diensten voor vrouwen die risico lopen te maken met bezuinigingen en sluitingen.

Dat was de achtergrond van mijn recente oproep tot vrede bij mensen thuis over de hele wereld. Sindsdien hebben meer dan 143 regeringen zich ingezet voor de meer steun voor vrouwen en meisjes die tijdens de pandemie het risico lopen slachtoffer te worden van geweld. Elk land kan actie ondernemen door diensten online verder te zetten, opvangcentra voor huiselijk geweld – die essentieel zijn – uit te breiden, en de steun aan organisaties in de frontlinie te verhogen. De Verenigde Naties en de Europese Unie werken via het Spotlight Initiative samen met regeringen in meer dan 25 landen aan deze en soortgelijke maatregelen, en staan klaar om de steun uit te breiden.

Maar de bedreiging van rechten en vrijheden van vrouwen door COVID-19 gaat veel verder dan fysiek geweld. De zware economische crisis die met de pandemie gepaard gaat, zal waarschijnlijk een uitgesproken vrouwelijk gezicht hebben.

De oneerlijke en ongelijke behandeling van werkende vrouwen is een van de redenen waarom ik de politiek in ben gegaan. Aan het eind van de jaren zestig zag ik als student-vrijwilliger die maatschappelijk werk deed in de arme gebieden van Lissabon, vrouwen in heel moeilijke situaties, die ondergeschikt werk deden en het gewicht van grote families droegen. Ik wist dat dit moest veranderen – en ik heb in mijn leven belangrijke veranderingen gezien.

Maar tientallen jaren later dreigt COVID-19 de tijd terug te draaien en zelfs te verergeren voor veel vrouwen over de hele wereld.

Vrouwen zijn onevenredig vertegenwoordigd in slecht betaalde banen zonder voordelen, zoals huishoudelijk personeel, als tijdelijke arbeidskrachten, straatverkopers of in kleinschalige dienstverlening zoals kappers. De Internationale Arbeidsorganisatie schat dat alleen al in de komende drie maanden bijna 200 miljoen banen verloren zullen gaan – veel daarvan precies in deze sectoren.

En net wanneer ze hun betaalde baan verliezen, worden veel vrouwen geconfronteerd met een enorme toename in zorgarbeid als gevolg van de sluiting van scholen, gezondheidsinstellingen die onder druk staan en de toegenomen behoeften van oudere mensen.

En laten we de meisjes niet vergeten die hun opleiding hebben moeten onderbreken. In sommige dorpen in Sierra Leone zijn de inschrijvingen op school van tienermeisjes na de Ebola-epidemie gedaald van 50 naar 34 procent, met levenslange gevolgen voor hun welzijn en dat van hun gemeenschappen en samenlevingen.

Ook veel mannen worden geconfronteerd met banenverlies en tegenstrijdige eisen. Maar zelfs in het beste geval doen vrouwen drie keer zoveel huishoudelijk werk als mannen. Dat betekent dat ze eerder worden opgeroepen om voor kinderen te zorgen als bedrijven opengaan, terwijl scholen gesloten blijven, waardoor hun terugkeer naar de betaalde beroepsbevolking wordt vertraagd.

Verankerde ongelijkheid betekent ook dat, ook al zijn zeventig procent van de gezondheidsmedewerkers vrouwen, mannen hen in managementfuncties in die sector voorgaan. Slechts een op de tien politieke leiders in de wereld is een vrouw – dat schaadt ons allemaal. We hebben vrouwen rond de tafel nodig wanneer er beslissingen worden genomen over deze pandemie, om te voorkomen dat er worst-case scenario’s ontstaan, zoals een tweede piek in infecties, een tekort aan arbeidskrachten of zelfs sociale onrust.

Vrouwen met onzekere banen hebben dringend nood aan sociale basisbescherming, van een ziekteverzekering tot betaald ziekteverlof, kinderopvang, inkomensbescherming en werkloosheidsuitkeringen. In de toekomst moeten maatregelen om de economie te stimuleren, zoals geldoverdrachten, kredieten, leningen en reddingsoperaties, gericht zijn op vrouwen – of ze nu voltijds in de formele economie werken, deeltijds of als seizoenarbeidster in de informele economie, als ondernemer of bedrijfseigenaar.

De COVID-19 pandemie heeft het duidelijker dan ooit gemaakt dat onbetaalde huishoudelijke arbeid van vrouwen zowel de openbare diensten als de particuliere winsten subsidieert. Dit werk moet worden opgenomen in de economische cijfers en besluitvorming. We zullen allemaal baat hebben bij werkregelingen die de zorgtaken van mensen erkennen, en bij inclusieve economische modellen, die werk in huis waarderen.

Deze pandemie vormt niet alleen een uitdaging voor wereldwijde gezondheidsstelsels, maar ook voor onze inzet voor gelijkheid en menselijke waardigheid.

Met de belangen en rechten van vrouwen als uitgangspunt, slaan we ons sneller door deze pandemie en kunnen we meer gelijke en veerkrachtige gemeenschappen en samenlevingen opbouwen waar iedereen baat bij heeft.