In aanloop naar de tweede Europese Sociale Top in Porto waarschuwt Olivier De Schutter, speciale VN-rapporteur voor extreme armoede en mensenrechten, de Europese Unie voor haar gebrek aan ambitie op sociaal gebied en vraagt hij om een sterker antwoord op de huidige crisis.
“De verwoestende gevolgen van de COVID-19-pandemie herinneren ons eraan dat de Europese Unie mensenlevens boven een economisch concurrentiebeleid tussen de lidstaten moet plaatsen”, stelde hij terwijl hij opriep tot sterkere sociale verplichtingen voor de 27 lidstaten.
De Sociale Top in Porto van vrijdag moet het actieplan voor de Europese pijler van sociale rechten goedkeuren, het vlaggenschipprogramma waarmee de Europese Unie het komend decennium de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting aangaat. Dat actieplan verbindt de EU ertoe om het aantal mensen die risico op armoede en sociale uitsluiting lopen tegen 2030 te verminderen met 15 miljoen, onder hen minstens 5 miljoen kinderen.
Plan zonder ambitie
“Met meer dan 90 miljoen mensen en bijna 20 miljoen kinderen die in de Europese Unie met armoede of sociale uitsluiting worden bedreigd, mist dit nieuwe doel duidelijk ambitie. Het komt zelfs niet in de buurt van de ‘geen armoede’-belofte die gemaakt wordt in Duurzame Ontwikkelingsdoelstelling 1, ”aldus de VN-rapporteur.
“Bovendien zijn er geen gevolgen als het doel niet gehaald wordt, noch zijn er mechanismen om regeringen ter verantwoording te roepen. De EU moet van de lidstaten eisen dat ze hun verantwoordelijkheid nemen om realistische en transparante nationale plannen te ontwikkelen om deze en andere doelstellingen te halen.”
Olivier De Schutter benadrukt ook de noodzaak om verder te kijken dan een kortetermijnrespons: “De EU heeft snel gereageerd op de COVID-19-pandemie door de begrotingsregels op te heffen zodat lidstaten boven het in verdragen vastgelegde maximum konden uitgeven, door miljarden aan leningen en subsidies te verstrekken via de Europese faciliteit voor herstel en veerkracht en andere maatregelen uit het NextGenerationEU-pakket, en door kinderrechten en gendergelijkheid te garanderen in veelbelovende voorstellen. Maar er is meer nodig als Europa verder wil kijken dan maatregelen op korte termijn in deze crisis en de sociale veerkracht echt wil versterken.”
Alarmerende sociale balans
Bijna 21% van de bevolking en 22,5% van de kinderen in de Europese Unie loopt risico op armoede en sociale uitsluiting. Geschat wordt dat 700.000 mensen elke nacht op straat slapen en dat 30,1% van de personen met een beperking in Europa met armoede of sociale uitsluiting bedreigd wordt.
Bovendien leven 20,5 miljoen werknemers in armoede ondanks het feit dat ze een job hebben “door de toename van atypische arbeidsvormen en simpelweg omdat de lonen te laag zijn”, zei de VN-rapporteur. Deze situatie is het gevolg van het “geïnstitutionaliseerd neerwaarts opbod tussen lidstaten” dat het concurrentievermogen verhoogt ten koste van lagere lonen en minder bescherming van werknemers. “De EU moet deze schadelijke concurrentie aanpakken in haar inspanningen om armoede te bestrijden en sociale rechten te beschermen”, benadrukt hij.
Het is een onaanvaardbare realiteit voor de VN-rapporteur voor wie “het nu kwestie is om ervoor te zorgen dat de maatregelen die worden genomen om de armoede te verminderen in de context van de COVID-19-pandemie niet worden achterhaald door een kortzichtig economisch beleid dat sociale en fiscale concurrentie bevoorrecht en een strikte begrotingsdiscipline hanteert”.
Noodzakelijke hervorming van het Europees economisch beleid
Volgens De Schutter is Europa het slachtoffer van het sociale beleid dat werd gevoerd sinds 2009 dat de lidstaten ertoe aanzette om minder te investeren in sociale bescherming, gezondheidszorg en onderwijs. Dat leidde tot het huidige systeem dat onvoorbereid en niet sterk genoeg was om de huidige crisis het hoofd te bieden. “Tot voor kort had de EU zelf veel van deze bezuinigingen aanbevolen om ervoor te zorgen dat haar eigen begrotingsregels werden nageleefd”, legt hij uit.
Hoewel die regels nu zijn versoepeld, is De Schutter bezorgd “dat landen die dankzij de nieuwe stimuleringspakketten besluiten hun sociale investeringen te verhogen, later gestraft zullen worden zodra de Europese regels voor maximale begrotingstekorten opnieuw in werking treden. Dat zou een nederlaag zijn voor sociale rechten.”
Daarom is het volgens hem noodzakelijk dat de Europese Unie de COVID-19-crisis aangrijpt “om haar fundamentele economische regels te herschrijven. De Sociale Top in Porto en de komende Verklaring zijn een unieke kans om een brede consensus te bereiken voor een Europees beleid tegen armoede dat openbare diensten versterkt, dakloosheid bestrijdt, armoede onder werknemers aanpakt en fiscale rechtvaardigheid herstelt.”
