Þótt hægt sé að fyrirbyggja og lækna leghálskrabbamein er það engu að síður næst algengasta dauðaorsök af völdum krabbameins hjá konum á barneignaaldri í heiminum.
Í janúar stendur yfir Alþjóðlegur mánuður til að vekja fólk til vitundar um leghálskrabbamein á vegum Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar (WHO).
„Leghálskrabbamein gæti orðið fyrsta tegund krabbameins sem tekst að uppræta,“ segir Tedros Adhanom Ghebreyesus forstjóri Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar.
Undanfarinn áratug hafa 11-12 konur af hverjum 100 þúsund greinst á Íslandi með leghálskrabbamein og 2-3 af hverjum 100 þúsund látist á hverju ári.
Fátækir verða harðast úti
Koma má í veg fyrir leghálskrabbamein með bólusetningu og viðeigandi eftirfylgni og meðferð í kjölfar skimunar. Leghálskrabbamein er næst algengasta krabbameinstegund sem hrjáir konur og er bæði algengast og banvænast í ríkjum sem eru neðarlega á lista yfir lífskjör í heiminum.
Árið 2020 greindust rúmlega 600 þúsund konur með leghálskrabbamein í heiminum. Dró það rúmlega 340 þúsund kvenna til dauða.
Fáir sjúkdómar endurspegla jafnvel ójöfnuð í heiminum og þessi tegund krabbameins. Nærri 90% dauðsfalla voru í lág- eða meðaltekjuríkjum, þar sem heilbrigðiskerfi eru veikburða og meðferð ófullnægjandi eða ekki fyrir hendi.
Skipulegt átak
Alþjóða heilbrigðismálastofnunin og systurstofnun hennar Alþjóða krabbameinsrannsóknastofnunin (IARC) hafa í sameiningu tekið saman djarfa, samstilta áætlun um að útrýma þessu banvæna krabbameini sem lýðheilsu-ógn.
Markmiðið er að draga úr tíðninni þannig að hún verði aðeins fjögur tilvik á hverjar 100 þúsund konur.
Til þessa þarf að ná þremur skilgreinum markmiðum á ævi ungu kynslóðar samtímans.
Þar er fyrst til að taka að bólusetja 90% stúlkna gegn HPV-veirunni fyrir 15 ára aldur. Í annan stað að skima 70% kvenna um 35 ára aldur og aftur við 45 ára aldur. Loks ber 90% kvenna með forstig krabbamein að fá meðferð og sama hlutfall þeirra sem hafa fengið ífarandi krabbamein njóti þeirra úrræða sem tiltæk eru.
„WHO hvetur öll ríki og samstarfsaðila til að auka aðgang að HPV (Vörtuveiru) bólusetningu sem getur bjargað mannslífum; auka skimun, meðferð og líknandi meðferð,“ segir Tedros.
Hverju ríki ber að stefna að því að ná svokölluðum 90-70-90 markmiðum fyrir 2030 með það fyrir augum að útrýma leghálskrabbameinu fyrir aldamót.
Dánartíðni á Íslandi lækkað um 90%
Tíðni leghálskrabbameins hefur farið lækkandi á Íslandi undanfarna áratugi. Þetta er þakkað skipulagri skimun með leghálsstroki.
Leghálskrabbamein er eitt fárra krabbameina sem hægt er að greina á forstigi og lækna. Frá því að skipuleg leit að leghálskrabbameini hófst hér á landi árið 1964 hefur dánartíðni úr sjúkdómnum lækkað um 90%. Þetta er einnig eitt fárra krabbameina þar sem orsakir eru þekktar en HPV-veira sem smitast við kynlíf veldur sjúkdómnum í 99% tilfella, segir á heimasíðu Krabbameinsfélags Íslands.
HPV-veira (human papilloma virus) sem smitast við kynmök er talin nauðsynleg (en þó sjaldnast nægjanleg) forsenda fyrir myndun flestra illkynja æxla í leghálsi. Tveir stofnar af HPV-veirum, HPV 16 og 18, eru orsök um 70% allra leghálskrabbameina og nú eru tólf ára stúlkur bólusettar gegn þessum tveimur tegundum HPV. Mest er áhættan hjá stúlkum sem byrja mjög ungar að stunda kynlíf, eiga marga rekkjunauta og/eða reykja.
.){kind=link}